Kitap İncelemesi: Modern Ekonominin Tarihi ~ 1500 - 1850 Arasında Dünya Ekonomisi

Kitap İncelemesi: Modern Ekonominin Tarihi ~ 1500-1850 Arasında Dünya Ekonomisi

Avrupa'nın dünya ekonomisinde egemen konuma yükselişi nasıl mümkün oldu? 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Avrupa'nın ve diğer bölgelerdeki ülkelerin yaşadığı "Büyük Ayrışma" nedir? Osmanlı’nın İstanbul’u fethetmesinin ardından yeni ticaret rotası arayışına giren Avrupa tüm dünyayı ekonomik olarak nasıl fethetti?

Ekonomi tarihi ile ilgili olarak benim ve sanırım benzer ilgiye sahip birçok kişinin kafasındaki sorulardan bazıları bunlardır.

“Modern Ekonominin Tarihi” kitabında da Christian Kleinschmidt bu konuyu ve Avrupa’nın Amerika Kıtası’nı işgal etmesinin küresel ölçekte yarattığı ekonomik etkileri ele alıyor.

Yazara göre ekonomik, toplumsal, siyasi ya da dini konularda 15. yy’ın sonundan 20. yy’ın başına kadar yaşanmış tüm olayların temelinde Amerika Kıtası’nın Avrupalı devletlerin işgaline uğramasıyla başlayan süreç bulunuyor. Ekonomik dönüşüm de bu saydığım diğer başlıklardan etkilenerek ilerleyen bir süreç...

Peki bu keşiflerin tetikleyicisi nedir diyecek olursanız da Osmanlı İmparatorluğu burada en büyük sebeplerden biri olarak öne çıkıyor. Dar açıdan Osmanlı İmparatorluğu ve geniş açıdan İslam dünyasının Asya ve Uzak Doğu’ya giden karayollarını hakimiyeti altına almasıyla Avrupalı devletler yeni arayışlara girmiş ve Portekiz ve İspanya öncülüğünde başlayan bu süreç önce Amerika Kıtası’nın keşfi ve ardından sömürülmesi ile devam etmiştir. Diğer Avrupa Devletleri’nden Hollanda, İngiltere ve Fransa’nın da keşif ve sömürgecilik yarışına katılmasıyla gerek ekonomik büyüklük gerekse de refah olarak Avrupa, bugünkü konumuna ulaşmış görünüyor.

Kleinschmidt, küresel ölçekte yaşanan bu değişimi ve etkileşimi 5 bileşene ayırıyor ve bunları şöyle sıralıyor;

• Nüfus,
• Ekonomi,
• Dünya görüşü,
• Teknoloji ve
• Siyaset

Yazar, yukarıdaki her bir başlık için ekonomi merkezlerini ve bu merkezlerdeki öne çıkan devletleri değerlendirirken “köleleştirme” ve “sömürgeleştirme” kavramlarının etkilerini her bir başlıkta ortak olarak ele almış ve her ekonomik bölge için ayrıca değerlendirmiş.

Kleinschmidt, Avrupa’nın, dünya ekonomisinin sahnesine çıkışını anlattığı kitabının genelinde salt Avrupalı bakış açısıyla ilerlemeden, bir Avrupalı olarak bazen özeleştiri bazen sebep sunma bazen de haklı gurur ile yaklaşık 350 yıllık bir süreci değerlendirerek yazımın girişinde bahsetiğim sorulara cevap vermeye çalışıyor. Bir detay dikkatimi çekti ki bahsetmeden geçemeyeceğim; yazar kitabın birkaç noktasında Osmanlı, Çin ve Hindistan için çoğunlukla “insan odaklı kültürler” vurgusu yaparken tüm başarıları ve ulaştığı zenginliğe karşı aynı tanımı Avrupa için kullanmamıştır.

Kitapta verilen iktisadi kıyaslamalar da bu tarihsel dönüşümün anlaşılmasını oldukça kolaylaştırmış. Örneğin, 16. yy başına kadar bölgesel ve birbirinden kopuk ticaret merkezlerinden oluşan ekonomik işleyişin, eksik parça olan Amerika’nın Avrupalılar tarafından işgaliyle bir bütün haline gelmeye başlaması ve önce “kölelik”, ardından “sömürge” ve en sonunda “merkantilist” bir anlayışla ilerlemesi sonunda 1500’lü yılların sonunda Asya’nın küresel GSYİH’deki payından yaklaşık 2,5 kat daha düşük bir orana sahip olan Avrupa’nın 1800’lerin sonunda Asya’dan yaklaşık %10 daha yüksek GSYİH üretmesi ile sonuçlandığı verisi oldukça vurucu bana göre.

Anlatımda seçilen yöntem ve konsept dolayısıyla kitabın, yaklaşık 400 yıllık süreçte yaşananları tarihsel açıdan kronolojik bir anlatımla okumayı bekleyenleri biraz hayal kırıklığına uğratacağını söyleyebilirim ancak bu durum yaklaşık 120 sayfalık eserin oldukça keyifli okunduğu gerçeğini kesinlikle değiştirmiyor.

Bir değer konu da, tarihteki çok özel bu 400 yıllık süreçte finansal gelişmelere daha ayrıntılı yaklaşılabilirdi ancak bu konu kitabın son kısmında 5-6 sayfalık bir anlatımla aktarılmış. Bunu da yine yukarıdaki sebeple açıklayabiliyorum ancak.

Konunun ileri okumaları için de bir kaynakça paylaşılmış. Bu da benim gibi ekonomi tarihi ile ilgilenen birçok okuyucu için büyük bir avantaj olacaktır.

Kitabın çevirisini de başarılı bulduğumu söyleyebilirim. Neredeyse her kilit kavram için çevirmen notları da okuma sırasında oldukça yardımcı oldu.

Ekonomi tarihi ile başlangıç düzeyinde ilgilenenler için Christian Kleinschmidt’in “Modern Ekonominin Tarihi ~ 1500-1850 Arasında Dünya Ekonomisi” kitabını rahatlıkla tavsiye edebilirim. Bu kitap ile tarihin bu özel dönemine iyi bir giriş yapabilir ve hatta bir kaynak olarak kütüphanenizde bulundurabilirsiniz.

Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.