20 Nisan 2020’de petrol fiyatları açısından tarihi bir güne tanıklık ettik. Texas ham petrollerinin Mayıs tarihli teslimat fiyatları bir önceki güne göre 55 dolar düşerek -37,63 dolara geriledi. Bundan önce bu ölçüde yaşanan en büyük düşüş Mart 1986’da yaşandı ki o dönemde dahi petrol fiyatları sıfırın altına inmemişti.
Aslında fiyatların sıfırın altına düşeceği hiçbir zaman düşünülmedi. Gerek petrolün depolanabilir olması gerekse de düşük kapasiteli olsa üretimin dünyada devam edeceğine inanılması hep bir miktar iyimserlik barındırıyordu. Üstelik elektriğin petrolün, depolanabilir olma özelliği vardı. Buna karşın, Mayıs ayı yaklaştıkça tüketim küresel ölçekte neredeyse sıfır noktasına geldi ve üretilen petrolün satılabilir olma ihtimali azaldı. Depolama olanakları da neredeyse tamamen kullanılınca, Mayıs ayı petrol dağıtım sözleşmeleri, varil başına -37,63 dolara geriledi. Yani, “ham petrol alana dolar hediye” kampanyası başladı.
Peki bu durum ekonomik olarak nasıl açıklanabilir?
Çok kısaca, "fiyatın arz esnekliği" ve "fiyatın talep esnekliği" ile anlaşılabilir bir durum yaşanıyor.
Fiyat esnekliği (talep esnekliği, talebin fiyat esnekliği), talebin fiyat değişikliklerine karşı duyarlılığını ölçer.
Neredeyse tüm fiyat esneklikleri negatiftir. Örneğin, uçak bileti fiyatındaki %10'luk bir artış, hava ulaşımını tercih eden yolcu miktarında daha da fazla (%10'dan fazla) bir azalmaya yol açar. Geçici şoklar yerine, zaman içinde değişiklikler devam ederse fiyat değişikliklerinin daha büyük etkileri olur.
Arzın talep esnekliği ise, bir mal veya hizmetin arzının o mal veya hizmette yaşanan fiyat değişimlerine karşı duyarlılığıdır.
Petrol fiyatlarındaki değişim her iki durum ile birden açıklanabilir; en azından kısa vadede. Uzun vadede başımıza gelecekleri Keynes zaten açıklamıştı.
COVID 19 küresel salgınında da yaşanan durum ekonomik yavaşlama nedeniyle, petrolün üretim girdisi olarak kullanımının düşmesi, sokağa çıkma kısıtlamaları yüzünden araçların akaryakıt tüketiminin azalması gibi nedenlerle, üstelik fiyatı daha düşmesine rağmen, daha çok tercih edilemedi, aksine talep daha da azaldı.
Petrol üreten ülkelerin (OPEC+) günlük petrol üretimini bir miktar (%10) kısması ile petrol fiyatlarının belirli bir seviyede tutulması hedeflense de yukarıda bahsettiğim sebeple bu da başarılamadı.
Petrolün arzı da kısa vadede esnek değildir. Fiyatı düştüğü için bir petrol kuyusunu kapatmak, üretim tesisindeki üretimi durdurmak oldukça pahalıdır. Bu nedenle üreticiler, fiyatlar düşse bile üretimi devam ettirmek eğilimindedir. Bu dönemde petrol tankları ve diğer tüm petrol depolama alanları geçici bir süre fiyatı sabit tutma işlevini görse de, buralardaki doluluk oranı arttıkça fiyat yine düşmeye devam edecektir; ve petrol üreticileri üretimlerini yine durdurmayacaklardır. Ürettikleri ürünü tüketiciye ücretsiz vermek ve hatta üzerine para vererek almasını sağlamak, üreticiler açısından üretimin tamemen durdurulup yeniden üretime başlanması sırasında katlanılacak maliyetlerden daha düşük olacaktır. Şu anda, yani kısa vadede olan durum tam da bu.
Mayıs kontratlarının negatif fiyatlarına karşın Haziran, Temmuz ve Ağustos kontratları halen 20$-30$ seviyelerinde bulunuyor. Bu durum, yazımın başında bahsettiğim tüm iyimser öngörülerin en azından Mayıs sonrası dönem için gerçerliliğini koruduğunu gösteriyor.
Son olarak tüm bu durum, yani petrol fiyatlarının negatif olma durumu "Amerikan ham petrolleri" için geçerli yalnızca. Türkiye "Brent petrol" kullandığı için bu durumun ülkemizdeki petrol ve petrol türevi ürünlere fiyat etkisinin olma ihtimali neredeyse yok denebilir.
Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilrsiniz.
