Üniversiteden mezun olduktan sonra yüksek lisans için İngiltere’ye gitmek üzereyken bir anda "second tier" olarak adlandırılan grupta yer alan bir denetim firmasında çalışmaya başladım.

3 okuldan (Exeter, Southampton ve Leicester) aldığım kabuller de yandı haliyle.

Denetçi olmuştum. Yıl 2006.

Denetime başladığınız ilk yıl en angarya işleri size yüklerler. Benim için de farklı bir başlangıç olduğunu söyleyemem. Bir anda kendimi en pis depolardaki stok sayımlarında buluverdim.

Depolarda ne olabilir?

Bir keresinde yılbaşının hemen ertesi sabahı saat 8’de Tekel Ürünleri Toptancılığı yapan büyük bir şirketin sayımına gitmek zorunda kaldım. Envai çeşit alkollü içecekler, tütünler, sigaralar..

Birçoğunuz bunda ne var ki diyebilir. Hatta yılbaşı sabahı cila yapabilmem için güzel bir yere gittiğimi de söyleyebilir.

Ama durum benim için pek öyle olmadı.

Düşünün ki, bir önceki gece zaten kararında :) içmişsiniz, alkole doymuşsunuz ve sabah 2 saatlik uykuyla full alkol olan biryere gidiyorsunuz. Kırılmış alkol şişelerinden yayılan kokular, açılmış sigara paketlerinden yayılan tütün kokusu..

Hemen ertesi gün ise büyük bir traktör fabrikasına sayım için gittim. Fabrikada iki depo vardı ve bunların birinde uzun yıllardır kullanılmayan lastikler ve birkaç hurda traktör parçası dışında birşey göremedim işl başta. Fakat depo devasa büyüklüğe sahip. Büyük bir kısmı da boş.

Bir yandan İzmir ayazı, bir yandan hala yılbaşı yorgunluğu, deponun içinde dolaşırken birden gözüme henüz kapalı olan ve açılmamış bir palet ilişti. Yanımdaki depo görevlilerine “Bunların içinde ne var?” diye sorunca yüzlerinde bir anda “!?” tepkisini gördüm. Paletlerde, üretim sürecinde kullanılacak yeni ekipmanlar olduğu söylediler. Birkaç ay içerisinde üretim hattında iyileştirme planlanmış ve o zaman bu teçhizatların kullanılacakmış.

TMS 16 - Maddi Duran Varlıklar

Yukarıdaki hikayeyi IFRS’in “kullanılmaya başladığında” gibi bir konsepti olmadığını belirtmek için anlattım.

"TMS 16 Maddi Duran Varlıklar"   55. Paragrafı der ki, “amortisman”, maddi duran varlığın "kullanıma hazır halde olduğu ve/veya kullanılacağı lokasyona istenen şartlarda teslim edilmesi" ile başlar.

Yukarıdaki örnekte, yeni üretim hattı için kullanıalcak ekipmanlar, şirketin depolarında (lokasyon) ve kullanım için uygun durumda. Amortisman ayrılması için ekipmanın kurulumu ya da işler hale gelmesine gerek yok.

Bu ekipmanın henüz depolarda olduğunu, üretimde kullanılmadığını ve bu yüzden amortisman ayrılmaması gerektiğini söyleyebilirsiniz. Fakat gelen denetçinin bunu dinleyeceğini beklemeyin.

“Kullanıma hazır olma” ve “Kullanılmaya başlama” ile ilgili birkaç örnek vereceğim.

Örnek 1. Yatırım Amaçlı Gayrimenkul

Şubat 2012 tarihinde birkaç evden oluşan bir site kompleksi aldığınızı düşünün.

Amacınız burayı biraz elden geçirdikten sonra kiraya vermek olsun.

Mart 2012 ve Nisan 2012 tarihlerinde evlerine boyaların ve tadilatlarını yaptınız ve Mayıs 2012 tarihinde kira kontratlarınızı oluşturdunuz ardından kiramak için gazeteye reklam verdiniz.

İlk kiracınız Haziran 2012’de geldi ve evlerin birine yerleşti.

Bu örnekte evin;

Kullanıma hazır hale geldiği tarih Nisan 2012,

Kullanılmaya başladığı tarih ise, ilk kiracının gelip yerleştiği Haziran 2012 tarihidir.

TMS 16’ya göre bu sabit kıymetniz için Nisan 2012’nin sonundan itibaren amortisman ayırmaya başlamalısınız. (Sabit kıymet, “gerçeğe uygun değer” – fair value – üzerinden izlenmiyorsa)

"TMS 40 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller"

Örnek 2. Özellikli Makine

X A.Ş. firması, üretim hattında kullanmak üzere yeni bir makinenin siparişini Ocak 2014 tarihinde vermiş olsun ve makine Mart 2014 tarihinde X A.Ş.’ye teslim edilsin.

Makinenin “kullanıma başlaması”ndan önce teknisyenler tarafından kurulum ve test edilmesi gerektiği için Nisan ve Mayıs ayları bu işlerle geçsin farzedelim.

Tüm bu çalışmalardan sonra X A.Ş., Haziran Ayı’nda yeni üretim hattını devreye almış olsun.

Bu örnekte;

Makinenin kullanıma uygun hale geldiği tarih; Mayıs 2014’tür.

Makinenin kullanılmaya başlandığı tarih ise; Harziran 2014’tür.

Bu durumda X A.Ş., Mayıs 2014 tarihinden itibaren makineye amortisman ayırmalıdır.

Ayrılan Amortismanın Giderleştirilmesi

Bir sabit kıymetin “kullanıma hazır hale gelmesi” ile “kullanılmaya başlaması” kavramları artık daha net sanırım. Fakat şimdi de başka bir problemimiz var ki; Amortisman ayırmaya başladığımız makine henüz kullanılmadığı için gelir yaratamıyor. Diğer bir deyişle makineden “Ekonomik fayda” sağlayamaya henüz başlamadım. Bu durumda, amortisman tutarlarını gider yazarken, bunun karşılığında gelir olarak henüz bir kaydım yok. Makine üretime girince üretilecek ürünler satılacak ve gelir yazılmış olacak. Böyle bakınca da döneme ait gelir – giderlerin eşleşmemesi gibi bir problem var gibi görünüyor. Tabi eğer, amortisman yöntemi olarak “normal amortisman” dan farklı bir amortisman yöntemi hakkında fikriniz yoksa.

TMS 16, amortisman yöntemi olarak birden fazla yöntemin kullanımına izin veriyor. “üretim birimlerine göre amortisman”, "azalan bakiyeler yöntemi" ya da sabit kıymetin belirli periyotlarla ekonomik ömrünün tükendiğini gösteren farklı herhangi bir yöntemi uygulayabilirsiniz. Bu şekilde, kullanmadığınız dönemler için herhangi bir amortisman tutarı hesaplamanıza gerek kalmaz. Tabi ki bunu yaparken, vergi sisteminizin de hangi metodlara izin verdiğini bilmeniz de faydalı olacaktır. Nitekim Türk Vergi Sistemi'nde de bu farklılıklar var. Ancak yine de vergi otoritesi izin vermiyor olsa bile, IFRS’te farklı bir amortisman yöntemi uygulayabilirsiniz. Fakat bu durumda TMS 16'ya göre hesapladığınız dönem amortismanı ile vergi kuralları gereği hesapladığınız amortisman giderleri farklılaşacak. Bu da başka bir konuyu ortaya çıkarıyor:

Evet, “Ertelenmiş Vergi”ye konu olacak geçici bir farklılık.

Ertelenmiş vergi ise, ayrı bir yazının konusu.

Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilrsiniz.