Çin’de üretim yapan Avrupa’lı bir işletme farzedelim. Satışlarının %80’i Avrupa’ya olduğu için EUR cinsinden, üretim için kullanılan girdilerin 60’ı Amerika’dan ithal edildiği için üretim maliyetleri USD cinsinden ve işçilik giderleri de yerel çalışanlar istihdam edildiği için RMB cinsinden olsun.
Finansal Raporlamada Geçerli (Fonksiyonel) Para Biriminin Belirlenmesi
TMS 21’de Geçerli (Fonksiyonel) Para Birimi
Standardın orjinal metninde “functional (fonksiyonel)” olarak geçen bu kavram, Türkçeleştirilen versiyonuna “geçerli” olarak çevrilmiştir.
Fonksiyonel para birimi kavramı, TMS 21 Kur Değişiminin Etkileri’nde ele alınmaktadır ve “işletmenin faaliyet gösterdiği ilk ekonomik çevrenin para birimi” olarak tanımlamıştır.
Bu tanım, bir çok durum için yeterince açıktır aslında.
Şirketlerin faaliyetleri sonucu kazandığı ve üretim için katlandığı maliyetlerde kullandığı para birimi, o şirketin geçerli para birimidir ve bu çoğunlukla şirketlerin faaliyette bulundukları ülkelerin para birimi olmaktadır.
Fakat bazı durumlarda geçerli para birimi değişebiliyor.
Yukarıda verdiğim örnekteki gibi bir durumda bu şirketin geçerli para birimi EUR olacaktır.
Geçerli para biriminin belirlenirken dikkate alınması gereken faktörler
Bir işletmenin geçerli para biriminin belirlenmesi için TMS 21’de bir liste bulunmaktadır (TMS 21.9, TMS 21.10, TMS 21.11).
Bu paragraflar, geçerli para biriminin hangisi olduğu değerlendirmesinde sırayla ele alınmalıdır.
Aşağıda da bu sırayla açıklayacağım.
- Satışların ağırlıkla hangi para birimi ile yapıldığı ve
- Maliyet ve diğer giderlerin ağırlıkla hangi para birimi ile yapıldığı (TMS 21.9)
1. Satışların gerçekleştiği para birimi
Satışların gerçekleştiği para birimi en önemli göstergedir.
Hangi para birimindeki değişiklik satışlara en çok etkiyi yapıyor?
Hangi ülkenin parası ve parasal düzenlemeleri satışları en çok etkiliyor?
Yukarıdaki örnekte geçerli para birimi EUR’dur zira satışların %80’i EUR ile yapılmakta ve EUR/CNY kurundan etkilenmektedir.
2. Maliyetlerin gerçekleştiği para birimi
Mal ve hizmetlere ilişkin işçilik, ham madde ve diğer maliyetleri en çok etkileyen para birimidir.
Satış ve maliyetlerde baskın olarak kullanılan ve etkisi olan para birimi, o işletmenin para birimidir.
Burada önemli olan nokta şudur; satış ve maliyetler aynı öneme sahiptir ve aynı derecede değerlendirilmelidir. Biri, diğerinden önde tutulmamalıdır.
Yukarıdaki örneğe maliyetler açısından da bakıldığında geçerli para birimi EUR’dur zira maliyetlerin sadece %60’ı dolar ile yapılmaktadır.
Buna karşın satışların %80’i EUR ile yapılmaktadır.
Yukarıdaki örneğe devam edelim.
Şirket, USD cinsinden kredi kullanmış ise, bu durumda şirketin geçerli para birimi ne olacaktır?
İlk değerlendirme ölçeğine göre geçerli para birimini EUR olarak belirlediğimiz için, diğer faktörler artık etkisiz olacaktır zira TMS 21, yukarıda da belirttiğim gibi, geçerli para biriminin öncelikle satış ve maliyet üzerinden değerlendirilmesini belirtmektedir.
Peki, satış ve maliyet üzerinden yapılan geçerli para birimi değerlendirmesi sonuç vermezse ve bir de şirket USD ile kredi kullanmış ise ne olacak?
Bu durumda ek değerlendirmelere ihtiyaç duyacağız.
Ek 1. Finansman faaliyetleri;
Finansman faaliyeti ile yaratılan fonların para birimi ağırlıklı olarak nedir? ve
Ek.2 Nakit akışları;
İşletme faaliyetlerinden yaratılan nakit akışlarının para birimi ağırlıklı olarak nedir? Eğer işletme, yabancı bir grubun iştiraki veya bağlı ortaklığı ise, bu durumu da geçerli para biriminin belirlenmesinde, eğer ilk maddede sonuç alınamazsa, dikkate almalıdır.
Ek 3. Yurtışındaki grubun gözden geçirilmesi;
Satış ve maliyetlerinden, finansman ve nakit akışlarından fonksiyonel para birimini hala tespit edememişsek, şirketin bağımsızlık derecesine bakılmalıdır.
Buna göre; "Şirket bir iştirak mi?", "İşletme politikalarında tamamen bağımsız durumda mı yoksa ana ortaklığa bağlı mı?", "Ana ortaklık yabancı bir şirket mi?" gibi sorular bu noktada önem kazanacaktır.
Örneğin, satışları EUR, maliyetleri RMB, finansal borçları USD cinsinden olan bir iştirak için fonksiyonel para birimi ne olmalıdır?
Eğer şirket, bağlı olduğu ana ortaklığı sayesinde hammaddeleri sağlayabiliyor ve satışlarının önemli kısmını ana ortaklık müşterilerine yapıyor ise, bu şirketin fonksiyonel para biriminin, ana ortaklığın fonskiyonel para biriminin aynısı olması yanlış bir yaklaşım olmayacaktır.
Diğer yandan, şirket ana ortaklıktan bağımsız olarak politikalar yürütebiliyor ve hammadde alımları ve üretim sonrası satışlarda pazara ulaşma kararlarını kendi verebiliyorsa, bu kez ana ortaklığın fonksiyonel para biriminin, iştirak için de belirlenebilmesi, daha güçlü değerlendirmelere bağlı olacaktır.
Fonksiyonel para biriminin belirlenmesi, finansal raporlama açısından başlı başına önemli bir süreçtir. Her yönüyle yapılacak değerlendirmelerin ardından oluşturulacak güçlü bir dökümantasyon, işletmenin finansal raporlaması için önemli bir delil niteliğinde olacaktır.
