Sermaye piyasalarında işlem yapan her yatırımcı, bir beklenti içerisinde hareket eder ve buna göre pozisyon alır. Beklentiyi oluşturan faktörler ise, verimli piyasalar hipotezinin tersine, bilgi ve söylentilerdir.
Sermaye Piyasalarında Kısa Pozisyon Alma (Açığa Satış) ve Kısa Pozisyon Sıkıştırması (Short Squeeze)
Yatırımcıların çok büyük bir kısmı; bir sermaye piyasası varlığını piyasadan düşük fiyattan alıp, fiyatı yükseldiğinde satarak aradaki farktan kazanç elde etmek ister. Oysa ki bazı durumlarda bu varlığın fiyatının düşmesi ile de kazanç elde etmek mümkündür.
“Kısa pozisyon alma” ya da “açığa satış” olarak adlandırılan bu işlemde yatırımcı, varlığın fiyatının düşeceğinden hareket eder ve yüksek olduğunu düşündüğü fiyat seviyesinden, bir başka kişi veya kurumdan ilgili varlığı ödünç almak suretiyle satış yapar. Daha sonra fiyatların düşmesi ile ilgili varlığı daha düşük fiyattan satın alıp ödünç aldığı kişi veya kuruma geri vererek ve aradaki fiyat farkından kazanç sağlar. Burada önemli olan nokta, önce satışı yapılan varlığın bir başka ve kişi veya kurumdan ödünç alınmasıdır. Diğer bir deyişle burada ödünç alınan; varlığın parasal karşılığı değil, kendisidir.
Açığa satış işleminin varlık fiyatlarında ve sermaye piyasası trendlerinde hem "faydalı" hem de "zararlı" yönleri bulunur ancak özellikle pratik hayatta karşılığı çoğunlukla hem yatırımcıya hem de piyasalara yansıyan zararları üzerine tecrübe edilmektedir. Bu nedenle “açığa satış işlemi” piyasalarda uzun süredir tartışılan bir kavram haline gelmiştir.
Açığa satış işlemi yapan bir yatırımcı, fiyatının düşme beklentisinde olduğu varlıktaki fiyat artışı ile sınırsız bir riske katlanmış durumdadır.
Yukarıda söylediğim gibi, sahip olduğu eksik bilgi sebebiyle her bir yatırımcının beklentisi ve dolayısıyla hareketi her zaman rasyonel değildir ve beklentiler de yatırımcı davranışlarının bir parçasını oluşturur. Bu da, genel beklentinin fiyatının düşmesi yönünde olan bir varlığın fiyatının yükselmesine neden olabilir. Bu durumda kısa pozisyon alan yatırımcılar, artan fiyatlar karşısında daha fazla zarara katlanmamak için pozisyonlarını kapatıp ödünç aldıkları varlıkları piyasadan alarak sahiplerine vermek isterler. Böylece, zaten fiyatı yükselme trendinde olan varlık fiyatının daha da yükselmesine neden olur. Bu duruma da “kısa pozisyon sıkıştırması” denmektedir.
Geçtiğimiz ay (Ocak 2021)’de yaşanan "GameStop" hisse fiyatındaki çılgınlığın sebebi de tam olarak budur.
Ancak her ne kadar büyük bir sansasyon yaratmış olsa da, kısa pozisyon sıkıştırması için tarihteki en önemli örnek hala Piggly Wiggly’dir.
Sermaye Piyasalarında Son Büyük Kısa Pozisyon Sıkıştırması: Piggly Wiggly Krizi
Amerika'nın ilk gerçek self servis marketi (bugün bildiğimiz anlamdaki modern süpermarket) olan Piggly Wiggly, 1916'da Clarence Saunders tarafından Memphis, Tennessee'de kurulmuştur. O dönem alışverişler, sipariş listesinin tezgahtara sunulduktan sonra kasada siparişlerin hazır şekilde teslim alınması iken, Piggly Wiggly, bunun yarattığı zaman kaybını farkederek herkesin kendi alışverişini kendisinin yaptığı bir sistem sunmuştur.
İnsanlar bu yenilikçi fikre hızlı adapte olmuş ve kuruluşundan itibaren 3 yıl içinde şirket, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki mağaza sayısını 1.200’e çıkarmıştır.
Bunun üzerine şirketin kurucusu Saunders’ın, Memphis'te ilk mağazasını açtığında kurduğu Piggly Wiggly Corporation, self servis formatını güvence altına alarak ve kendi Piggly Wiggly mağazalarını işletmeleri için yüzlerce market perakendecisine franchise vermiştir.
Şubat 1922'de Piggly Wiggly Stores, Inc., New York Borsası'nda (NYSE) işlem görmeye başlamıştır. Şirketin ihraç edilen 50.000 adet hissesi toplam 2 milyon doları aşan bir değer ile satılmıştır. Bu başarı, şirketin kurucusu Saunders'ı ikinci bir hisse senedi ihraç etmeye yöneltmiştir.
Halka arzın ardından New York ve New Jersey gibi şehirlerde bazı Piggly Wiggly franchise sahipleri başarısız olmuş, bu mağazaların Clarence Saunders ve Piggly Wiggly himayesinde olmamasına rağmen bazı Wall Street brokerları, şirketin hisse fiyatlarının düşeceğine inanarak hisselerde kısa pozisyon almıştır.
Clarence Saunders, yatırımcıların bu açığa satış işlemini kendisine, şirketine ve Memphis'e hakaret olarak algılayarak bir missileme yapmış ve milyonlarca dolar kredi alarak, Piggly Wiggly’nin likit varlıklarını kullanarak, kendi kişisel servetini harcayarak ve borsanın en ünlü spekülatorlerinden Jesse Livermore ile anlaşarak piyasadan kendi hisselerini satın almaya, böylece hisse fiyatlarını yükseltmeye ve açığa satış yapanları köşeye sıkıştırmaya çalışmıştır.
Mart 1923’e gelindiğinde Saunders, dolaşımdaki 200.000 hissenin 105.000 hissesini kontrol ettiğini açıklamış ve açığa satış yapanlardan ödünç aldıklarını hisse senetlerini kendisine vermelerini istemiştir. Açığa satanlar hisseleri yaklaşık 40 dolar fiyatla satmasına karşın, Saunders’ın alım işlemlerine devam etmesi ve şirketin dolaşımda olan hissesi, açığa satış yapanların pozisyonlarını kapatması için yeterli olmadığı için hisse başına fiyat 100 doların üzerine çıkmıştır.
Saunders, şirketinin hisselerini açığa satış yapanlara karşı başlattığı bu mücadelenin kazananı olacağından ancak bunun kendisine bir “Pirus Zaferi” etkisi yaratacağından da emindir zira piyasadaki hisselerinin çok büyük bir kısmını kendisi almıştır ve açığa satış yapanların, pozisyonlarını kapatmak için Saunders’ın elindeki hisseleri satın almalarından başka çare kalmamıştır. Kısaca Saunders, piyasayı köşeye sıkıştırmıştır ve kağıt üzerinde de olsa Saunders’ın kârı on milyonlarca dolar olmuştur.
Ancak bir sonraki adıma elindeki bu kadar hisseyi bir anda yeniden halka arz etmesi halinde hisse fiyatı düşeceği için zarar etmesinin kaçınılmaz olacağını anlamış ve elindeki hisseleri tanesi 55 dolardan ve yılda 4 dolar temettü ödemesi garanti olacak şekilde satışa çıkarmış ve gazetelere ilanlar vermiştir.
Piyasada oluşan bu anormal durum ve yaşanan finansal mücadele nedeniyle, açığa satış yapanlara hisseleri piyasadan almaları ve pozisyonları kapatmaları için 1 gün ekstra süre verilmiştir. Saunders ise hisselerinin ertesi gün 15:00'e kadar 150$ 'lık bir fiyatla kendisine teslim edilmesini talep etmiştir.
Ertesi gün borsa yönetimi tarafından bir açıklama daha yapılmış ve Piggly Wiggly hisselerinin borsada alış satışı durdurularak, açığa satış yapan yatırımcılara pozisyonlarını kapatmaları için 5 gün ekstra süre verilmiştir. Bu 5 günlük sürede pozisyonlarını kapatmak isteyen yatırımcılar, elinde Piggly Wiggly hissesi bulunan her bir küçük yatırımcıyı bularak, daha düşük fiyatlardan bu hisseleri sahiplerinden satın almış ve kısa pozisyonlarını kapatmıştır.
Saunders ise şirketinin hisselerini piyasadan toplamak için yaptığı borçlanmaları ödeyememiş ve Piggly Wiggly şirketi o dönem rekor kârlar açıklamasına karşın kurucusu Clarence Saunders iflas etmiş ve borçlarını kapatabilmek için tüm kişisel varlığını ve eşyaları bir müzayedede açık arttırma aracılığı ile satmıştır.
Saunders’ın açığa satış yapan yatırımcılara karşı kendi şirketi savunmak için yaptığı bu hamle, NYSE tarafından kurallar değiştirilerek boşa çıkarılmıştır ve günümüzde dahi “Son Büyük Piyasa Sıkıştırması (The Last Stock Corner)” olarak anılmaktadır.
Hikaye bu yönüyle geçtiğimiz ay "GameStop" hisselerinin bazı açık pazar işlemleri platformalarında alış satışının yasaklanması, bazı yatırımcıların elindeki hisselerin rızaları dışında ve düşük fiyattan satılması gibi işlemler yapılarak açığa satış işlemi yapan kurumlara zarar vermek isteyen yatırımcıları zarara uğratmasıyla aradan geçen yaklaşık 100 yılda Amerika’da dahi değişen bir durumun olmadığını göstermesi açısından da oldukça ilginçtir.
Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.
