Yatırım Dünyasının Yeni Üyesi "NFT" ve Finans Piyasalarına Etkisi

Dün akşam Gabriel Zucman’ın "Vergi Cennetleri ~ Ulusların Gizli Zenginliği" isimli kitabına başladım. Kısa ancak etkileyici bir kitap.

Paranın kontrolü ve denetimi için yapılması gerekenleri harika şekilde sıralayan Zucman, verdiği rakamsal büyüklüklerle, bu denetim ve kontrollerin yapılmamasının nelere yol açabileceğini vurucu şekilde aktarıyor. İlk baskısı 2015 yılında yapılan ve daha öncesinde de Zucman’ın doktora çalışmalarına dayanan bu kitabı okurken (henüz ilk bölümündeyim) bir an için “kriptovarlık” gerçeğini niçin görmezden geldi diye düşündüm ve bugün New York Borsası’nın bir tweet serisi ile konu benim açımdan daha da ilgi çekici hale geldi.

Bu yazımı da bu amaçla paylaşmak istedim.

Blokzincir teknolojisi son 10 yıldır tüm gündemi tam anlamıyla kasıp kavuruyor. Şu ana kadar bu teknolojinin en önemli çıktısı “kriptopara” olarak adlandırılan ancak niteliği üzerinde henüz genel bir fikir birliğine varılamamış ve genel tabirle “kriptovarlıklar” olarak öne çıkıyor. Bu konuda her ne kadar devletler şu an için başını kuma gömerek yorum yapmaya çalışsa da Bitcoin, Ripple, DogeCoin, Ethereum ve daha binlerce çeşidi olan bu kriptovarlıkları günümüzde duymayan ya da bilmeyen kalmadı sanırım. Konuda yoğun mesai harcayan binlerce uzman çoktan yetişti bile (!)

Bu yazımda blokzincir teknolojisinin günümüzdeki haliyle son çıktısı olan bu kriptovarlıklara değil de son dönemde popular hale gelen diğer bir blokzincir çıktısı olan NFT’lere değineceğim.

Teknik açıdan uzman sayılmamakla birlikte blokzincir teknolojisini "Kripto Varlıkların TMS-TFRS Kapsamında Muhasebeleştirilmesi"  başlıklı makalemin giriş kısmında anlatmaya çalıştım. O yazımın sadece "Dijital Dönüşüm: Kripto Varlıklar" kısmını okumanız, konuya giriş seviyesinde hakim olmanız için yeterli olacaktır.

Asıl konumuza dönersek, NFT (Non-Fungible Token), kısaca Ethereum blokzincir platformu üzerinde oluşturulmuş ve taklit edilemeyen tekil bir sanal jeton anlamına gelmektedir.

Blokzincir teknolojisinin şu ana kadar en bilinen çıktısı olan kriptovarlıkların (Bitcoin, Ethereum vs) her biri diğerinin aynısıdır. Bu varlıkların değeri yatırımcısının o’na yüklediği kıymet ile ölçülmektedir. Bitcoin’in 60 bin dolara çıkmasının sebebi nedir sorusuna verilecek tek yanıt da bu bana göre. Yatırımcısı, ona bu değeri lâyık görüyor…

Diğer yandan bir kriptovarlık olan Ethereum platformu üzerindeki her bir nft, taklit edilemeyen ve sonsuza kadar blokzincir platformunda saklanacağı matematiksel olarak garanti edilen jeton anlamına geliyor. NFT’nin değeri ise tekil oluşundan ve bu jetona “aktarılarak/atanarak” dijitalleştirilen varlığın yatırımcı açısından öneminden gelmektedir.

Taklit edilemeyen bir dijital kodun üzerine aktarılan fiziksel bir eser, tekil bir dijital varlık haline dönüştürülerek satılabilir hale gelmektedir. Sahiplik hakkına konu olabilecek fiziksel eser, aklınıza gelebilecek herhangi bir şey olabilir; “çizim”, “boyama”, “ses kaydı”, “fotoğraf” gibi.. Bu eserin dijital olarak aktarıldığı jeton ise hem alışverişin orijinallik belgesi hem de makbuzu olacaktır.

Ödenen tutarlara bakıldığında kendi alanımla ilgili aklıma gelen ilk soru "hisse senedi balonu"nun  ardından NFT balonuyla ne zaman karşılacağımız oldu ancak yazımın konusu bu değil; zira NFT’lerin de kendi halinde spekülatif bir yatırım aracı olarak kullanılması günümüzde oluşan yatırım çılgınlığı için bir yenilik olmayacak 😊 Bu teknolojinin başka ne gibi olumsuzluklara yol açabileceği üzerine onlarca teori üretildi ki, bunların birçoğu ise gerçekleşebilir olmaktan hiç uzak görünmüyor, benim asıl ilgimi çeken taraf bu oldu.

Eleştirilerin başında bu teknolojinin bir dijital kara para aklama aracına dönüşme ihtimali geliyor. Yasadışı kazançların bu yolla dolaşıma sokulabileceği riski endişelerin en başında yer alıyor.

Diğer bir eleştiri, her bir jetonun (token) taklit edilemez olmasına karşın, her bir eserin taklit edilerek farklı jetonlarda nft oluşturulması ihtimali… Öyle ya, eşsiz (unique) bir dijital eser oluşturulup satıldığında, bu eserin yıllar boyunca sahiplik kaydının izlenebilir olması gerekiyor ki sahtelerinin satışının önüne geçilebilsin. Bunun için yine Ethereum üzerinde akıllı sözleşmelerin (smart contracts) yapılabildiği ve her bir yeni satış için ön şart tanımlanarak (ek bir telif ödenmesi ya da bir şartın yerine getirilmesi gibi) ilgili dijital eserin satış kaydının ve orjinalliğinin garanti edilebileceği belirtiliyor ancak pratikteki işlerliği ile ilgili sınırlı tecrübeler var.

Son eleştiri ise vergi kaçakçılığı ile ilgili… Büyük tutarlarda yapılacak nft ticaretinin yalnızca kara para ile ilişkili değil aynı zamanda vergi kaçırmanın da bir yolu olabileceği düşünülüyor. Sebebi ise, tüm bu nft ticaretinde kimin neye sahip olduğunun kaydı merkezi bir yerde tutulmadığı gösteriliyor. Dolayısıyla sahiplik bağı yoksa harcama ile ilişkilendirmek mümkün görümüyor. Aynı şekilde dünyanın birçok yerindeki bilgisayarlarda sürekli olarak güncellenerek şifreli şekilde izlendiği için, yakın gelecekte bu ticaretin kendisini izlenebilir kılmak da mümkün görünmüyor.

Özetle, endişe ve eleştirilerin birçoğu paranın takibi ve denetimi ile ilgili… Zucman, kitabında bunun için somut önerilerini aktarıyor ancak kriptovarlıkların ekonomik hayattaki ağırlığı arttıkça bu önerilerden fazlası gerekecektir.

Dolayısıyla Bitcoin gibi kriptovarlıklarla başlayan ve NFT, Ethereum, akıllı sözleşme, farklı bilgisayarlarda şifreli halde kaydedilip sahipliğin belli olmaması gibi kavramlarla devam eden tüm bu işlemler, bizi “Merkezi Olmayan Finans" (Decentralized Finance – "DeFi") kavramına götürüyor. Merkezi Olmayan Finans kavramına göre, bir bankaya ya da bir aracıya ihtiyaç duymadan yatırım ya da tasarruf yapılabilecek. Bu da "izlenebilirlik, hesap verebilirlik" gibi diğer tüm konuların geride kalması anlamına geliyor.

Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.